Η σχέση της ομοκυστεΐνης με τη βιταμίνη Β12©

Υπό του Δρ. Δημητρίου Ν. Γκέλη - MD, ORL, DDS, PhD, Medical Life Coach

Η ομοκυστεΐνη συμμετέχει στη διατήρηση της κυτταρικής οξεοβασικής ισορροπίας [2].

Η έλλειψη φολικού  ή φυλλικού οξέος,  βιταμίνης  Β12 και βιταμίνης Β6 προκαλεί αύξηση των συγκεντρώσεων της ομοκυστείνης στον ορό του αίματος [3], διότι αναστέλλεται η μετατροπή της σε μεθειονίνη. Η υπερομοκυστεϊναιμία έχει βρεθεί ότι, αποτελεί παράγοντα αυξημένου κινδύνου ελάττωσης της γνωσιακής λειτουργίας (διαταραχές μνήμης, κρίσης, συγκέντρωσης, βούλησης, κλπ) [4], υπέρτασης [5], καρδιοκυκλοφορικής νόσου [6, 7], σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 [8, 9] και επιπλοκών του διαβήτη τύπου 2 [10, 11].

Η υπερομοκυστεϊναιμία είναι πιθανή αιτία πρόκλησης πολλών νοσημάτων

Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες της δράσης της ομοκυστεΐνης έχουν εντατικοποιηθεί, καθώς η  υπερομοκυστεϊναιμία έχει συνδεθεί με την παθογένεση διαφόρων συστηματικών νοσημάτων.

 Η αύξηση των συγκεντρώσεων της ομοκυστεΐνης στο αίμα (υπερομοκυστεϊναιμία) σχετίζονται με αγγειακές βλάβες, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στην πρόκληση υπέρτασης [12].

Η υπερομοκυστεϊναιμία συμμετέχει στη γένεση των στηθαγχικών προσβολών, το έμφραγμα του μυοκαρδίου [13] και το εγκεφαλικό επεισόδιο.

Η υπερομοκυστεϊναιμία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα πτωχής πρόγνωσης της θεραπευτικής εξέλιξης των ασθενών με οξύ ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, μετά από θεραπεία με ενεργοποιητή ιστικού πλασμινογόνου [tissue plasminogen activator (tPA)] [14].

Η υπερομοκυστεϊναιμία έχει σχετιστεί και με την εκδήλωση υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας [15],  κατάθλιψη [16],  προβλήματα όρασης [17] και οστεοπόρωση [18].

Σήμερα μόνον στο 50% των καρδιακών προσβολών και των εγκεφαλικών επεισοδίων  μπορεί να εξηγηθεί από την παρουσία κλασσικών παραγόντων κινδύνου, πρόκλησης αυτών των καταστάσεων [19, 20].

Γιαυτό γίνονται εντατικές έρευνες εντοπισμού και άλλων παραγόντων κινδύνου πρόκλησης καρδιοκυκλοφορικής νόσου και εγκεφαλικών επεισοδίων

Έχει υπολογιστεί ότι το 10% των καρδιακών προσβολών οφείλονται στην υπερομοκυστεϊναιμία [19, 20].

Η υπερομοκυστεϊναιμία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου πρόκλησης αθηροθρομβωτικής νόσου και φλεβοθρόμβωσης [21].

Η υπερομοκυστεϊναιμία προκαλεί άμεσες κυτταρικές βλάβες και γι’ αυτό πολλοί την

αποκαλούν κυτταροτοξίνη.  Έχει αποδειχτεί ότι η υπερομοκυστεϊναιμία  προσβάλλει την μικροκυκλοφορία του αίματος και συνεπώς την αιματάρδευση του έσω ωτός, δρώντας άμεσα στα κοχλιακά επιθηλιακά κύτταρα και συμβάλλοντας στην πρόκληση νευραισθητήριας βαρηκοΐας [22].

Βέβαια ο χαρακτηρισμός της ομοκυστεΐνης ως τοξίνης είναι παραπλανητικός, αφού η ομοκυστεΐνη είναι απαραίτητη, ως ενδιάμεσο προϊόν του μεταβολισμού ενός ατόμου άνθρακα.

Ο ρόλος των  βιταμινών Β12 και Β6 στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης

Η ομοκυστεΐνη είναι ένα θειούχο αμινοξύ που δημιουργείται κατά το μεταβολισμό της μεθειονίνης, η οποία υπάρχει στις πρωτεΐνες της ανθρώπινης διατροφής. Μεταβολίζεται στο ήπαρ και αποβάλλεται από τους νεφρούς με  δύο βασικές βιοχημικές οδούς, ήτοι της επαναμεθυλίωσης και της διαθείωσης.

Στην επαναμεθυλίωση συμμετέχει η συνθετάση της μεθειονίνης [methionine synthase] η οποία συνθέτει τη μεθειονίνη από την ομοκυστεΐνη και εξαρτάται από το φυλλικό ή φολικό οξύ και τη βιταμίνη Β12, που δρουν ως συμπαράγοντες [23].

Μεταβολισμός της μεθειονίνης. Για να σχηματιστεί το απαραίτητο αμινοξύ μεθειονίνη υφίσταται μεθυλίωση η ομοκυστεΐνη μέσω δύο βιοχημικών οδών. Α. Η  αντίδραση της επαναμεθυλίωσης της ομοκυστεΐνης καταλύεται από το ένζυμο της συνθετάσης της μεθειονίνης, που είναι εξαρτώμενο από τη βιταμίνη Β12. Το ένζυμο αυτό αφαιρεί μια μεθυλομάδα από το 5-μεθυλτετραϋδροφολικό. Β. Η δεύτερη βιοχημική οδός χρειάζεται Μπεταΐνη (Ν,Ν,Ν-τριμεθυλογλυκίνη) ως δότη μεθυλίου για τη μεθυλίωση της ομοκυστεΐνης. Η αντίδραση αυτή καταλύεται από τη μεθυλτρανσφεράση μπεταΐνης ομοκυστεΐνης. Η καταβολική οδός της ομοκυστεΐνης, που είναι γνωστή ως οδός της διαθείωσης, μετατρέπει την ομοκυστεΐνη στο αμινοξύ κυστεΐνη μέσω δύο ενζύμων, που εξαρτώνται από τη βιταμίνη Β6. Η β-συνθετάση της κυσταθειονίνης καταλύει τη συμπύκνωση της ομοκυστεΐνης με τη σερίνη και σχηματίζεται η κυσταθειονίνη. Στη συνέχεια η κυσταθειονίνη μετατρέπεται σε κυστεΐνη, α-κετοβουτυρικό και αμμωνία από την γ-λυάση της κυσταθειονίνης [23].

Στην άλλη βιοχημική οδό μετατρέπεται η ομοκυστεΐνη προς ένα άλλο αμινοξύ, την κυστεΐνη με τη συμμετοχή δύο ενζύμων, η δράση των οποίων εξαρτάται από τη βιταμίνη Β6.

Έτσι λοιπόν η συγκέντρωση της ομοκυστεΐνης στο αίμα ρυθμίζεται από 3 βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ήτοι του φυλλικού ή φολικού οξέος, της βιταμίνης Β12 και της βιταμίνης Β6. Σε μερικά άτομα συμμετέχει στη ρύθμιση της ομοκυστεΐνης και η βιταμίνη Β2 (ριβοφλαβίνη) [23].

Με μια δεύτερη μεταβολική διεργασία, που συμβαίνει στο ήπαρ και τους νεφρούς, η ομοκυστεΐνη μπορεί να μετατραπεί σε μεθειονίνη με τη βοήθεια της μπεταΐνης ή μπορεί να διασπαστεί προς κυστεΐνη με τη βοήθεια της βιταμίνης Β6. Γιαυτό προκειμένου τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης να βρίσκονται υπό έλεγχο πρέπει να μην υπάρχει έλλειψη βιταμίνης Β12,  Β6 και μπεταΐνης [24].

Σχέση της υπερομοκυστεϊναιμίας και της έλλειψης βιταμίνης Β12

Λόγω της συμμετοχής της βιταμίνης Β12 στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης, γίνεται αντιληπτό ότι κάθε ασθενής με έλλειψη βιταμίνης Β12 μπορεί να έχει αυξημένα επίπεδα  ομοκυστεΐνης στο αίμα του (υπερομοκυστεϊναιμία).

Η ύπαρξη υπερομοκυστεϊναιμίας συχνά είναι ένδειξη έλλειψης βιταμίνης Β12, αλλά και έλλειψη φολικού οξέος. Επειδή η μέτρηση των επιπέδων συγκέντρωσης της βιταμίνης Β12 (κοβαλαμίνης) δεν είναι αξιόπιστη για να αξιολογηθεί η έλλειψή της, συνιστάται να μετρώνται τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης.

Επειδή όμως η υπερομοκυστεϊναιμία μπορεί να οφείλεται  και σε άλλες αιτίες, επιβάλλεται να μετρώνται και τα επίπεδα του μεθυλμαλονικού οξέος. Αυτό επιβάλλεται να γίνεται, καθώς η Β12 είναι συμπαράγοντας για τις αντιδράσεις  μεθυλίωσης που περιλαμβάνουν το μεθυλμαλονικό οξύ [methylmalonic acid (MMA)] και την ολκή ομοκυστεΐνη (ομοκυστεϊναιμία). Σε περίπτωση έλλειψης της βιταμίνης Β12, τόσο οι συγκεντρώσεις του ΜΜΑ, όσο και της ομοκυστεΐνης βρίσκονται ανεβασμένες [24].

Οι χαμηλές συγκεντρώσεις του φολικού και της βιταμίνης Β12 σχετίζονται επίσης  με υπερομοκυστεϊναιμία, που είναι παράγοντας κινδύνου για καρδιοκυκλοφορική νόσο,  γνωσιακή έκπτωση και επιπλοκές στις εγκύους [25, 26, 27].

Μετρήσεις των επιπέδων των συγκεντρώσεων της ομοκυστεΐνης στο αίμα

Η μέτρηση της ολικής ομοκυστεΐνης στο πλάσμα ή στον ορό του αίματος (tHCY) αντιστοιχεί στο σύνολο όλων των ειδών ομοκυστεΐνης, που κυκλοφορούν (ελεύθερες  και δεσμευμένες με πρωτεΐνες).

Ο ορισμός της υπερομοκυστεϊναιμίας διαφέρει στις διάφορες μελέτες που έχουν γίνει για τον καθορισμό της [28].

Ως υπερομοκυστεϊναιμία μπορεί να οριστεί η ιατρική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ανώμαλα υψηλά επίπεδα (άνω των 15 μmol/L) ομοκυστεΐνης στο αίμα [29].

Η ολική συγκέντρωση της ομοκυστείνης στο πλάσμα υγιών νηστικών ανθρώπων είναι χαμηλή, μεταξύ των  5.0 και 15.0 μmol/L, όταν υπολογίζονται με τη χρήση υγρής χρωματογραφίας υψηλής πίεσης (HPLC) ή 5.0-12.0 μmol/l, όταν χρησιμοποιούνται μέθοδοι ανοσοπροσδιορισμού [30].

Όταν τα επίπεδα βρίσκονται μεταξύ των 16-30 μmol/L ταξινομείται ως μέτρια υπερομοκυστεϊναιμία.

Επίπεδα μεταξύ 31-100 μmol/L  θεωρούνται ως ενδιάμεση 31-100 μmol/L

Οι τιμές ομοκυστεΐνης άνω των 100 μmol/L ταξινομούνται ως σοβαρή  υπερομοκυστεϊναιμία  [31]. 

Τύποι υπερομοκυστεϊναιμίας 

Υπάρχουν δύο τύποι υπερομοκυστεϊναιμίας: 1. Οι σπάνιοι, αλλά σοβαροί τύποι, που οφείλονται σε μείζονα γενετικά ελλείμματα των ενζύμων που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης.

2. Οι συνηθέστεροι τύποι  υπερομοκυστεϊναιμίας, που συνοδεύονται από μετριότερη άνοδο των επιπέδων της ομοκυστεΐνης, των οποίων η παθογένεια σχετίζεται με γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες [32].

Ομοκυστεϊναιμία μπορεί να προκληθεί από διατροφικές ελλείψεις φολικού οξέος, βιταμίνης Β6, βιταμίνης Β1, βιταμίνης Β12 [33].

Υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ της υπερομοκυστεϊναιμίας  και της καρδιοκυκλοφορικής νόσου και των επιπλοκών της, όπως οι καρδιακές προσβολές και τα εγκεφαλικά επεισόδια [34].

Οι υψηλές συγκεντρώσεις ομοκυστεΐνης σχετίζονται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης αθηρωματικών πλακών στις καρωτίδες και αυτό αξιολογείται ως παράγοντας κινδύνου δημιουργία καρωτιδικών πλακών [35].

Οι συγκεντρώσεις ομοκυστεΐνης >13 mcmol/L θεωρούνται ανώμαλες σε ασθενείς που ερευνώνται για υποψία έλλειψης βιταμίνης Β12 και φολικού οξέος και ενδογενείς διαταραχές του μεταβολισμού.

Η διάκριση της έλλειψης βιταμίνης Β12 από την έλλειψη φυλλικού οξέος γίνεται μετρώντας τα επίπεδα του 

μεθυλμαλονικού οξέος (ΜΜΑ). Oι τιμές των συγκεντρώσεων του ΜΜΑ  αυξάνονται μόνον όταν υπάρχει έλλειψη βιταμίνης Β12.

Γιαυτό στους ασθενείς με υποψία έλλειψης βιταμίνης Β12, εκτός των μετρήσεων των συγκεντρώσεων της βιταμίνης Β12 και της ομοκυστεΐνης επιβάλλεται να μετράται και το ΜΜΑ.

Συγκεντρώσεις ομοκυστεΐνης < ή = 10 mcmol/L είναι επιθυμητές, όταν η μέτρηση χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της παρουσίας κινδύνου πρόκλησης καρδιοκυκλοφορικής νόσου.

Συνιστάται οι μετρήσεις της ομοκυστεΐνης να γίνονται σε νηστικούς το πρωί ασθενείς. Παρά τούτο οι συγκεντρώσεις της ομοκυστεΐνης σε μη νηστικούς ασθενείς είναι μεν ελαφρώς υψηλότερες, αλλά δεν έχουν κλινική σημασία.

Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τις συγκεντρώσεις της ομοκυστεΐνης στο αίμα

Η ηλικία, το κάπνισμα, η κακή διατροφή, που επιτρέπει τη δημιουργία ελλείψεων των συμπαραγόντων που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης, χρόνια νεφροπάθεια, υποθυρεοειδισμός είναι παράγοντες που επηρεάζουν τις συγκεντρώσεις της ομοκυστεΐνης στο αίμα.

Ηλικία:  Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων της ομοκυστεΐνης αυξάνουν με την πάροδο της ηλικίας [36].

Κάπνισμα: Τα σωματίδια των ατμοσφαιρικών ρύπων  αλληλεπιδρούν με τον καπνό  και αυξάνουν την ομοκυστεΐνη του αίματος σε υγιή άτομα [37].

Κακή διατροφή: Η κακή διατροφή μπορεί να προκαλεί ελλείψεις των απαραίτητων βιταμινών και 

βιοχημικών παραγόντων που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης [38].

Χρόνια νεφροπάθεια: Η υπερομοκυστειναιμία αποτελεί παράγοντα πρόβλεψης της έκπτωσης λειτουργίας των νεφρών [39].

Υποθυρεοειδισμός: Η υπερομοκυστεϊναιμία και η υπερχοληστεριναιμία σχετίζονται με τον υποθυρεοειδισμό [40].

Νόσος του Parkinson: Yπερομοκυστεϊναιμία παρατηρείται σε κάθε πέμπτο νεοδιαγιγνωσκόμενο ασθενή με νόσο του Parkinson. Θεραπεία εκλογής σ΄αυτές τις περιπτώσεις υπερομοκυστεϊναιμίας που συνυπάρχoyn με τη νόσο του Parkinson είναι η χορήγηση φολικού οξέος [47].

Θρεπτικό συστατικό Πολύ χαμηλός κίνδυνος Χαμηλός κίνδυνος Εμφανής κίνδυνος Υψηλός κίνδυνος   Κάτω                             των 7 μmol/L 7–9 μmol/L 10-15 μmol/L Πάνω από 15 μmol/L Φολικό οξύ 200mcg 400mcg 800mcg 800mcg B12 10mcg 250mcg 500mcg 750mcg B6 10mg 20mg 25mg 50mg B2 5mg 10mg 15mg 25mg Zinc 5mg 10mg 15mg 20mg TMG (Τριμεθυλογλυκίνη) 500mg 750mg 1500mg NAC(Ν-ακετυλ κυστεΐνη) ή γλουταθειόνη* 250mg 500mg 750mg     ·        Έχει βρεθεί ότι η NAC ή γλουταθειόνη βοηθάει στην ελάττωση της ομοκυστείνης και βελτιώνει τη μνήμη των ατόμων με γνωσιακή διαταραχή, χορηγώντας επιπλέον βιταμίνη Β12, φολικό οξύ και βιταμίνη Β6.

Όμως τα ηλικιωμένα άτομα έχουν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β12, λόγω παρουσίας καταστάσεων που προκαλούν  δυσαπορρόφηση  της βιταμίνης Β12. Υπολογίζεται ότι το 40-60% των ηλικιωμένων έχουν υψηλές συγκεντρώσεις ομοκυστείνης στο αίμα τους [42].

Η διατροφή των απόλυτα φυτοφάγων είναι φυσιολογικά πτωχή σε βιταμίνη Β12 [43].

Άλλοι παράγοντες που προκαλούν υπερομοκυστεϊναιμία  είναι η κατάχρηση ισχυρών οινοπνευματωδών ποτών, π.χ ουίσκι [44], ενώ η κατανάλωση μπύρας δεν προκαλεί υπερομοκυστειναιμία, διότι περιέχει μεγάλες ποσότητες φολικού οξέος  (βιταμίνη Β9) [45].

Η ελάττωση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης μέσω της λήψης βιταμινών

Στην  υπερομοκυστεϊναιμία τη βλάβη την προκαλούν οι ελλείψεις εκείνων των χημικών μεσολαβητών που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της, παρά αυτή η ίδια η ομοκυστεΐνη. Η υπερομοκυστεϊναιμία είναι μια απλή βεβαίωση ότι υπάρχει διαταραχή στη μεταφορά των μεθυλομάδων σε άλλες χημικές ουσίες (μεθυλίωση) , που είναι απαραίτητες για τη βιολογική υγεία των κυττάρων. Η μεθυλίωση  είναι κρίσιμης σημασίας για την παραγωγή και αναγέννηση νέων κυττάρων. της.

Σημείωση: Το παρόν επιστημονικό άρθρο γράφτηκε για λόγους ενημέρωσης των ιατρών και των λοιπών επιστημόνων υγείας και δεν αποτελεί  μέσο διάγνωσης ή αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, ούτε αποτελεί ιατρική συμβουλή για ασθενείς, από τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του άρθρου.

Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.

Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από  τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση,  παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας 

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.